Metabolity wtórne to duża grupa związków chemicznych, która wykazuje działanie prozdrowotne. Specjaliści szacują, że jest ich około 30 000, w tym 1/3 występuje wyłącznie w produktach roślinnych. Substancje te odpowiadają za charakterystyczny smak, zapach lub kolor roślin, pełnią także szereg innych funkcji (np. chronią przed szkodnikami). Metabolity wtórne wpływają również pozytywnie na zdrowie człowieka.
Główne grupy metabolitów wtórnych
- Karotenoidy. Spośród około 6 tysięcy różnych karotenoidów najlepiej zbadany jest beta-karoten (prowitamina A przekształcana przez organizm w witaminę A). Występuje on w pomarańczowo-żółto-czerwonych warzywach i owocach oraz warzywach o zielonych liściach. Wykazują działanie przeciwutleniające, wzmacniają układ odpornościowy, chronią przed zawałem serca.
- Polifenole. Pod tą nazwą kryją się różne barwniki, substancje smakowe i zapachowe, a także substancje przypominające hormony. Polifenole są obecne w jabłkach, morelach, winogronach, brokułach, marchwi, cebuli, zielonej herbacie, orzechach, czerwonym winie i wielu innych produktach. Mają działanie m.in. antyoksydacyjne, przeciwzapalne i antynowotworowe.
- Siarczki. Są to związki zawierające siarkę. Występują m.in. w brokułach, jarmużu, cebuli, siemieniu lnianych. Mają działanie antynowotworowe, antyoksydacyjne, przeciwzapalne.
- Fitosterole. Są one obecne głównie w olejach roślinnych tłoczonych na zimno i orzechach. Związki te skutecznie obniżają poziom „złego” cholesterolu, zmniejszają ryzyko miażdżycy i zawału, chronią również przed niektórymi rodzajami nowotworów.
- Glukozynolany. Te związki najczęściej występują w warzywach kapustnych. Chronią one przed niektórymi rodzajami nowotworów (jelita grubego, piersi, prostaty), wykazują działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne.
- Saponiny. Te gorzkie substancje, występujące w fasoli, szpinaku, grochu i ziołach, wzmacniają obronę immunologiczną, obniżają poziom cholesterolu i zmniejszają ryzyko zachorowania na raka jelita. Podczas gotowania saponiny przedostają się do wody, więc powinno się wykorzystywać również tę wodę.
- Fitoestrogeny. Działają podobnie jak hormony i mogą przeciwdziałać chorobom nowotworowym oraz schorzeniom układu krążenia. Znajdziemy je m.in. w pszenicy, jęczmieniu, soi i siemieniu lnianym.
- Monoterpeny. Te mało znane substancje występują w dobrze nam znanych produktach: selerze, jarmużu, koprze włoskim, marchwi, cebuli, czosnku, cytrynach, pomarańczach. Wykazują one działanie antynowotworowe.
